Jak oznaczać opakowania zgodnie z prawem?

Znaczenie oznakowania opakowań

Oznakowanie opakowań pełni istotną rolę w komunikacji z użytkownikiem końcowym – zarówno konsumentem, jak i pozostałymi uczestnikami łańcucha wartości. Umożliwia identyfikację właściwości produktu oraz samego opakowania.

Aby uniknąć zjawiska greenwashingu, niezwykle ważne jest jednoznaczne wskazanie, czy dany komunikat dotyczy produktu, czy opakowania. Istnieją oznaczenia, które nie budzą wątpliwości – na przykład symbole identyfikujące rodzaj tworzywa danego opakowania na produkty płynne. Jednak czasem granica jest niejasna – zwłaszcza gdy zarówno produkt, jak i jego opakowanie wykonane są z plastiku. Wówczas oznakowanie może wprowadzać odbiorcę w błąd.

Przykład z życia codziennego: kubek na kawę

Wyobraź sobie, że kupujesz kubek na wynos oznaczony dużym napisem „BIO – przyjazny środowisku”. Ma kolor naturalnego papieru i zielony listek, co podpowiada, że możesz go wrzucić do pojemnika na papier lub kompost. Jednak po rozcięciu okazuje się, że wewnątrz znajduje się warstwa plastiku, której nie da się oddzielić. Takie oznakowanie wprowadza konsumenta w błąd – wizualnie sugeruje korzyść ekologiczną, której produkt faktycznie nie posiada.

 

To klasyczny przykład greenwashingu. Dlatego właśnie UE wprowadziła specjalny symbol „żółwia”, który jest obowiązkowo zamieszczany na wszystkich jednorazowych kubkach zawierających plastik – nawet w minimalnych ilościach.

Typy znaków środowiskowych stosowanych na opakowaniach

Znaki środowiskowe stosowane na opakowaniach możemy uporządkować według poniższych grup, co tez pozwala uporządkować możliwości korzystania z nich:

• Publiczne, określone w przepisach prawnych
  • Obowiązkowe – np. oznakowanie substancji niebezpiecznych, opakowania na kubkach, czy produktach higienicznych wynikające z Dyrektywy Single-Use Plastics
  • Dobrowolne, nie wymagające weryfikacji strony trzeciej – np. rodzaj materiału, recykling, wielokrotne użycie
  • Dobrowolne, wymagające certyfikacji – np. EU Ecolabel
• Prywatne, określone przez właścicieli danego standardu, znaku towarowego (stosowanie wiąże się z opłatami licencyjnymi):
  • Wymagające certyfikacji: FSC, PEFC, Blue Angel, OK Compost
  • Niewymagające certyfikacji: np. Zielony Punkt
• Określone w normach, innych dokumentach
  • ISO 14021 – Mobius loop wskazujący na przydatność opakowania do recyklingu
• Własne znaki, nigdzie nie opisane – np. wskazujące sposób segregacji odpadów.

Co istotne, niektóre państwa nakładają własne obowiązki dotyczące znakowania. Dobrym przykładem jest francuskie oznaczenie „Triman Logo”, które ma ułatwiać właściwe postępowanie z opakowaniami i innymi produktami.

Największym zaufaniem cieszą się te znaki, które posiadają jasno zdefiniowane kryteria, są weryfikowane przez zewnętrzne instytucje i funkcjonują w przejrzystych systemach certyfikacji oraz znaki wynikające z przepisów prawnych.

Podstawa prawna oznakowania opakowań w Polsce

W zakresie opakowań na rynku polskim podstawowymi znakami, określonymi przez prawo, są wynikające z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 września 2014 r. w sprawie wzorów oznakowania opakowań (Dz. U. 2014, poz. 1298). Co istotne, użyte w nim oznaczenia są jednolicie stosowane w całej UE.

Każdy przedsiębiorca, który wprowadza produkty w opakowaniach na rynek może je stosować dobrowolnie. Cytowane rozporządzenie określa:

• graficzne znaki identyfikujące materiał opakowaniowy,
• przydatność do recyklingu oraz
• opakowanie wielokrotnego użytku.

Przykłady tych oznaczeń znajdziesz na poniższych grafikach:

Wzory te mają charakter dobrowolny, jednak ich stosowanie – o ile jest już wdrożone – powinno być systematyczne i konsekwentne. Odpowiedzialność za ich prawidłowe wdrożenie ponosi wprowadzający produkt na rynek, czyli producent, importer lub nabywca wewnątrzwspólnotowy.

Znaki te mogą być stosowane bez dodatkowych opłat licencyjnych, a ich zadaniem jest ułatwienie identyfikacji materiałów w procesie sortowania i recyklingu. Dlatego warto pamiętać, że określanie materiału w znaku graficznym (liczba w trójkącie) absolutnie nie oznacza przydatności do recyklingu, ani ilości zawracanego materiału. Wiele materiałów może być oznaczonych tym symbolem, a mimo to nie nadawać się do recyklingu.

Gdzie umieszczać oznaczenia materiałowe?

Zgodnie z przepisami, oznakowanie opakowania powinno być trwałe, czytelne i widoczne po otwarciu produktu.

Należy pamiętać, że oznakowanie umieszcza się na opakowaniu lub na naklejonej na nim etykiecie, a jeżeli rozmiary opakowania na to nie pozwalają – na dołączonej do opakowania ulotce informacyjnej.

Najlepiej unikać dodatkowych naklejek, czy innych form umieszczania, mogących utrudniać późniejszy recykling. Raz zastosowanie oznakowanie z rozporządzenia powinno być na nim utrzymywane do czasu zmiany lub przeprojektowania opakowania.

Przykład: Oznakowanie butelki z napojem

Na rynku powszechnie spotykanym przykładem oznakowania materiałowego jest plastikowa butelka na napój z oddzielną nakrętką. Korpus butelki wykonany jest najczęściej z politereftalanu etylenu (PET), dlatego powinien być oznaczony symbolem „1 PET” w graficznej formie trójkąta z cyfrą 1 i skrótem „PET” pod spodem. Z kolei zakrętka produkowana jest zazwyczaj z innego tworzywa – polietylenu wysokiej gęstości (HDPE), i jako osobny element powinna zostać oznakowana kodem „2 HDPE”.

 

Dzięki rozdzieleniu oznakowań materiałowych konsumenci oraz zakłady sortujące mogą prawidłowo zidentyfikować każdy z komponentów i przekazać go do odpowiedniego strumienia recyklingu. Tego rodzaju praktyka stanowi przykład odpowiedzialnego projektowania opakowań, który wspiera recykling.

Jak oznaczać opakowania w systemie kaucyjnym?

W systemie kaucyjnym butelki plastikowe, puszki metalowe i butelki szklane objęte kaucją muszą być oznaczone w sposób wyraźny, trwały i czytelny, aby konsument mógł łatwo rozpoznać produkty podlegające zwrotowi. Oznakowanie zawiera będzie symbol graficzny oraz informację słowną, np. „Kaucja – zwróć do sklepu”, co wspiera prawidłowy obieg opakowań i edukuje użytkowników w zakresie recyklingu i ponownego wykorzystania.

Jakie korzyści daje znakowanie opakowań?

Znaki dotyczące materiału opakowaniowego są przydatne zarówno dla konsumentów, ale i dla przetwórców, w tym sortowaczy i ostatecznych recyklerów.

Czasem dokonuje się weryfikacji marki danego produktu w zestawieniu z oznakowaniem materiału opakowania, żeby umożliwić skuteczne przetwarzanie, poza identyfikacją w podczerwieni do oznakowania polimeru. Dlatego bardzo ważne jest też, aby oznakowanie było rzetelne i najlepiej aby było wytłaczane na korpusie, w przypadku opakowań sztywnych, lub nadrukowane, w przypadku giętkich (folie, papier, niektóre metale).

Opakowania szklane raczej są łatwe w identyfikacji, ale zestaw oznaczeń nie przewiduje niestety rozdziału na rodzaje szkła według jego składu, ani innych kolorów niż brązowe, zielone i bezbarwne. Jeśli symbole są zgodne z danym opakowaniem, możemy je umieszczać na etykiecie.

Oznakowanie mono- i wielomateriałowych opakowań

Rozporządzenie z 2014 roku zawiera katalog oznaczeń dla opakowań wykonanych z:

• jednego materiału: monomateriałowych (załączniki od 1 do 6) oraz
• kilku połączonych warstw: wielomateriałowych (załącznik 7 do rozporządzenia).

Opakowania monomateriałowe to tworzywa sztuczne, papier lub tektura, stal, aluminium, drewno, bawełna, juta, szkło. Najwięcej pytań rodzi zawsze określenie znaków dla tworzyw sztucznych. Na podstawowej liście w rozporządzeniu znajdziemy: 1 PET, 2 HDPE, 3 PVC, 4 LDPE, 5 PP, 6 PS.

Jeśli opakowanie spełnia definicję opakowania wielomateriałowego zgodną z ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, stosujemy znaki zaczynające się od „C”, następnie wpisujemy skrót materiału dominującego, a na końcu liczbowe określenie układu materiałowego, z rozporządzenia. Przykładowo, kartonik typu „Tera Pak” na mleko składający się z trzech warstw oznaczymy zatem: C/PAP/85.

Co oznacza symbol 7 OTHER?

Symbol „7 OTHER” oznacza opakowania wykonane z tworzyw sztucznych, które nie mieszczą się w sześciu głównych kategoriach materiałowych. Może to być np. PLA, , ale także laminaty typu PET/PE. Warto tu zwrócić uwagę, że laminat składający się różnych polimerów to nie jest opakowanie wielomateriałowe.

W praktyce opakowanie oznaczone „7 OTHER” często sygnalizuje trudność w recyklingu. Wynika to z faktu, że nie do końca jest znany skład tego opakowania. Dla przetwórcy jest to zatem ryzykowny materiał, z którego zwykle nie wytworzy się jakościowego recyklatu.

Warto natomiast zauważyć, że część producentów decyduje się na dodatkowe oznaczenia tego typu opakowań. Choć rozporządzenie nie przewiduje obowiązku doprecyzowania składu, coraz częściej producenci uzupełniają symbol 7 OTHER dodatkowymi oznaczeniami typu „PET/PE” lub „PLA”. Dzięki temu prostemu zabiegowi zwiększa się transparentność opakowania, co zwiększa szanse na dalsze wykorzystanie surowców. – nawet jeśli nadal pozostaje to jedynie dobrą praktyką.

Najczęstsze błędy i przykłady greenwashingu

Dobrze zaprojektowane oznaczenia mogą wspierać selektywną zbiórkę i recykling, ale również kształtować odpowiedzialne postawy konsumenckie. Informując jasno i przejrzyście o składzie materiałowym opakowania, jego potencjale do ponownego użycia lub przetworzenia, producenci przyczyniają się do zwiększenia efektywności systemów zagospodarowania odpadów.

Z drugiej strony nieprecyzyjne lub dwuznaczne oznakowania mogą prowadzić do zjawiska greenwashingu – czyli sugerowania prośrodowiskowych korzyści, które w rzeczywistości są nieistotne lub niepotwierdzone. Przykładem może być: niejasne określenie ilości materiału z recyklingu w opakowaniu („butelka z recyklingu” zamiast „butelka w 50% z recyklingu”) lub „nadaje się do recyklingu” zamiast „korpus butelki nadaje się do recyklingu”.

Dodatkowo producent często nie posiada dowodów, ani raportu z przeprowadzonej oceny. Odpowiedzialność za jasność i rzetelność komunikacji środowiskowej spoczywa zarówno na projektantach opakowań, działach marketingu, jakości, środowiskowych, jak i działach prawnych.

W przeciwnym razie prowadzą do efektu pozornej przyjazności środowiskowej, czyli greenwashingu.

Przyszłość oznakowania: cyfrowy paszport produktu i harmonizacja w UE

W najbliższych latach możemy spodziewać się dalszego ujednolicenia oznakowań środowiskowych w Unii Europejskiej. Komisja Europejska pracuje m.in. nad wprowadzeniem Cyfrowego Paszportu Produktu, który może również obejmować informacje o składzie opakowania, jego wpływie środowiskowym i możliwościach zagospodarowania po użyciu. Równolegle z PPWR wynika zapowiedź zharmonizowanego oznakowania dotyczącego selektywnej zbiórki, a także przydatności do recyklingu. Dla gospodarki cyrkularnej ekoprojektowanie ma kluczowe znaczenie, a oznakowanie stanowi nieodłączny element informacyjny i edukacyjny.

Autor: MK